Podobno niektórzy wakacje spędzają na Lesbos... W zasadzie nie najgorsze miejsce do czytania... choć bywają lepsze.

Z cyklu "Sposoby czytania" (1)

Można też tak:

Tarjei Vesaas "Dom w ciemności", Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2011

Tytułowy dom pogrążony w ciemności został podzielony na dwie części - przeznaczoną dla tych, którzy ustalili reguły, oraz dla tych, którzy zostali zmuszeni do absolutnego podporządkowania się im. Wszelkie wyłamywanie się z tłumu posłusznych grozi wywiezieniem na taczce (i dalszymi konsekwencjami). Jej przesuwanie się po ciemnych uliczkach budzi w stłamszonych strach i nakazuje zachować czujność, w której zawiera się jedno, najważniejsze pytanie: czy tym razem ten mały pojazd zatrzyma się przed moim domem i niewidzialna ręka wepchnie mnie do jego środka? Oczywiście nie obywa się bez akcji podziemnych, które mają na celu zniszczenie tyranów i znienawidzonych strzałek –  największego symbolu tej panującej w mrocznych wnętrzach niewoli.

Książka Tarjeia Vesaasa w niezwykle prosty sposób przedstawia obraz funkcjonowania domu ciemności i znakomicie ukazuje to, co dzieje się we wnętrzu jednostki, która próbuje stawić opór i doprowadzić do upadku ciemiężców, a także we wnętrzu jednostki, która cały czas się miota i nie potrafi zdecydować, czy skierować się ku kolaboracji, czy jednak stanąć po stronie sprawiedliwości, bo przecież zdrada i współpraca z dyktatorem stanowi kuszący sposób na zapewnienie sobie i swojej rodzinie życia na poziomie.

Zobrazowana przez autora walka z przemocą, walka dobra ze złem, jak podkreśla tłumaczka Anna Marciniakówna, ma wymiar uniwersalny. Nawiązuje nie tylko do okupacji niemieckiej, choć taka teza może nasunąć się sama, bo autor tworzył powieść właśnie w jej okresie. Zbudowana z prostych zdań książka, kapitalnie wskazuje, w jaki sposób zaistniała sytuacja zniewolenia wpływa na poszczególnych ludzi i ku jakim działaniom ich popycha. Ten jasny obraz przedstawia niezwykle skomplikowany proces szamotania się jednostki, która nagle znalazła się w zupełnie niecodziennych warunkach i która w obliczu wiszącego nad nią niebezpieczeństwa zostaje zmuszona do podjęcia niełatwych decyzji, a te często okazują się błędne, ale świadomość tego przychodzi za późno. Chęć przetrwania i wyjścia z twarzą jest w stanie kompletnie zmienić dotychczasowy sposób postępowania człowieka. To też wskazanie, że podstawą w owym poszukiwaniu właściwej drogi zawsze pozostaje wolność wyboru. Od nas w dużej mierze zależy, czy znajdziemy w sobie dość odwagi do walki z wrogiem, czy pozostaniemy bierni. Ale nawet stanięcie po słusznej stronie może nie przynieść oczekiwanych rezultatów.

Wydany w 1945 roku Dom w ciemności został przez wielu krytyków okrzyknięty jedną z najważniejszych powieści XX wieku i jest najbardziej cenionym dziełem Tarjeia Vesaasa - jednego z najlepszych pisarzy norweskich.

Dla mnie rewelacyjny.

Robert Tuttle Morris "Na ostrzu skalpela. 50 lat z życia chirurga", Replika Poznań 2019

Wielu lekarzy z pewnością miałoby niemały problem, gdyby poproszono ich nie – jak to zwykle bywa – o poradę lekarską, ale o spisanie historii swojej praktyki lekarskiej. Tymczasem Robert T. Morris nie miał z tym najmniejszego kłopotu, ponieważ zapisał się w historii nie jedynie jako lekarz, ale także jako człowiek, który dostarczył potomnym intrygujący i malowniczy obraz swojej praktyki lekarskiej, a jednocześnie obraz przemian zachodzących w wielu obszarach medycyny na przełomie XIX i XX wieku. 

Jego wspomnienia czyta się niczym ciekawą powieść, w której jednak prym wiodą strona dokumentalna oraz własne doświadczenia doktora. Morrisa już na wstępie można określić jako lekarza z powołania, ponieważ jak sam przyznaje, „każdy człowiek chory stał się dla niego o wiele bardziej interesujący niż ludzie zdrowi”, a w początkowym stadium pełnienia służby lekarskiej, kiedy nie występował już wyłącznie jako asystent innych lekarzy, „lęk przed niewłaściwym [leczeniem] zaczął przybierać u niego zatrważające rozmiary”. Młody doktor doskonale zdawał sobie sprawę, jaka odpowiedzialność na nim ciąży, i również temu poświęca nieco miejsca w swojej książce. Owych kwestii natury duchowej pojawia się o wiele więcej. Warto wspomnieć chociażby o takim problemie, jak traktowanie  swoich pacjentów przez niektórych lekarzy jedynie jako obiektów choroby, z pominięciem odpowiedniego, psychologicznego podejścia do nich, czy też o tym, że w ówczesnych czasach lekarzy rodzinnych darzono zaufaniem nie mniejszym niż księży. I w momencie, gdy zaczynała toczyć się walka o życie człowieka, niejednokrotnie jego rodzina zamiast zastosować się do zaleceń chirurga i zgodzić się, aby operacja odbyła się w szpitalu, a nie jak dotąd bywało w domu pacjenta, wpierw zasięgała porady swojego „przewodnika”. To nie jedyna sprawa, która dziś może dla niektórych trącić absurdem. Niewłaściwe postawione diagnozy, źle dobrane dawki środków zaniechujących także są jak najbardziej na porządku dziennym, ale nie mogło być inaczej, kiedy rozwój medycyny dopiero postępował naprzód. Sławny chirurg wiele miejsca poświęca między innymi także operacjom, leczeniu zapalenia wyrostka robaczkowego, opisuje działania znachorów oraz ludzi uznawanych za cudotwórców, skupia się na psychoanalizie i metafizyce i nie pomija pierwszych lat własnej praktyki lekarskiej, podczas których jego gabinet, delikatnie mówiąc, nie był oblegany przez potrzebujących natychmiastowej specjalistycznej porady, oraz okrasza całość wciągającymi, a nawet humorystycznymi opisami sytuacji, do których dochodzi również tam, gdzie toczy się ta najistotniejsza z walk. 

To jednak i tak tylko część zagadnień, jakie można znaleźć w „Na ostrzu skalpela”. Autor wprowadza czytelnika do świata ciągle postępujących odkryć na gruncie medycznym, przenosi go sto lat wstecz, do czasów, kiedy ludzie zaczynają porozumiewać się ze sobą za pośrednictwem telefonów, lekarze z szacunku do pacjentów spieszą do nich bez względu na porę dnia czy nocy w surdutach, a niektórzy wierzą, że uderzenie pioruna może zdziałać cuda, dlatego  są w stanie nawet wyjść  mu naprzeciw, ufni, że jego porażenie przyniesie im ulgę w cierpieniu. 

Ta książka z pewnością zainteresuje lekarzy, studentów medycyny czy też tych, którzy uwielbiają wgłębiać się w tajniki i historię medycyny.

Karen M. McManus "Jedno z nas kłamie", Prószyński i S-ka, Warszawa 2018

„Jedno z nas kłamie” to książka, którą czyta się jednego dnia, za jednym zamachem, jednym kartek przewróceniem, przy okazji odpychając wszelkie sprawy drugorzędne (w tym momencie), które przerywają nam lekturę. Byle jak najszybciej dowiedzieć się, który z czwórki uczniów, za karę odbywających dodatkowe zajęcia, odpowiada za śmierć piątego ucznia – Simona – twórcy szkolnej aplikacji podobnej do internetowego Pudelka albo innej plotkarskiej strony. Simon, niczym Big Brother, znał wszystkie niepochlebne, pikantne tajemnice szkolnej braci Bayview i najzwyczajniej w świecie donosił o nich pozostałej licealnej społeczności, powiększając grono swoich nieprzyjaciół. Również podejrzana o morderstwo czwórka skrywa sekrety, które – wywołane na światło dzienne – mogą poczynić niemałe przewroty w jej życiu. Kto ma najwięcej do stracenia i postanowia ukrócić poczynania Simona? Perfekcyjna Bronwyn, która zrobi wiele, by dostać się na wymarzony uniwersytet; królowa balu, stąpająca posłusznie u boku swojego chłopaka – Addy; wplątany w narkotykowe sprawki Nate czy Cooper – futbolista, do którego dobijają się ze swoimi ofertami łowcy dobrze się zapowiadających, byle tylko po ukończeniu liceum oświetlił swoim talentem ich kluby? 

Karen M. McManus do końca trzyma odbiorcę w napięciu i fachowo obmyśla zakończenie. Zagadka jest nadzwyczaj trudna i nie jestem pewna, czy rozwiązałby ją sam Sherlock Holmes. Obstawiam, że poradziłby z nią sobie może jeden procent czytających (choć mogę się mylić). Tym bardziej że tytuł podsuwa tylko jedno rozwiązanie – jasno ogranicza krąg podejrzanych do czwórki głównych bohaterów. A ci wprowadzają czytelnika do swojego życia poprzez przedstawienie wydarzeń z własnego punktu widzenia – przez co natychmiast ujawniła się analogia do czytanej przeze mnie niedawno „Perfekcyjnej dziewczyny”. Niestety także tu narracje nie różnią się między sobą do tego stopnia, by móc stwierdzić, że kryją w sobie znaki rozpoznawcze, identyfikatory opowiadających. Są niesłychanie podobne i nieco ugrzecznione. A już z pewnością nie sposób wyobrazić sobie, żeby w XXI wieku jakikolwiek uczeń, streszczając komuś na przykład wydarzenie dnia, użył określenia „pani dyrektor Gupta”. Nie twierdzę, że nikt tak nie mówi, ale wydaje się to mało prawdopodobne (chyba że w podstawówce). Na próżno szukać w stylu narracji punktów, które mogłyby stać się wyznacznikami charakteryzującymi wypowiedzi bohaterów i ich samych.  

Znaczący staje się podjęty w książce problem, tj. ciemne strony internetowej siatki, których twórcy (nie jedynie hejterzy – świadomi czy nieświadomi skutków swoich poczynań – niesłychanie często bezlitośnie wpływają na ludzkie życie, nierzadko przyczyniając się do tragedii. 

Absolutnie polecam debiut McManus – nie tylko starszej młodzieży (bo to w zasadzie pozycja dla niej) – i czekam na jej kolejną książkę. 

PS: Pozostaje tylko jedna niewyjaśnialna kwestia – jakim sposobem Simon wiedział wszystko o wszystkich.