wtorek, 16 lipca 2013

James Mallahan Cain "Listonosz zawsze dzwoni dwa razy", Prószyński i S-ka, Warszawa 2010.

15 lipca 2013, mniejsza o godzinę[i]

Właśnie skończyłam czytać książkę, a dokładniej połowę książki Listonosz zawsze dzwoni dwa razy, i dalej czytać nie zamierzam, ponieważ bardzo krótki kryminał o wspomnianym już tytule dobiegł końca, a zaraz za nim rozpoczyna się kolejny - Podwójne ubezpieczenie, jak informuje notka, dotyczący historii agenta ubezpieczeniowego, wciągniętego do „niebezpiecznej gry przez żonę swojego klienta […], która planuje morderstwo męża”. Morderstwa, agenci ubezpieczeniowi i tym podobne sprawy sobie odpuszczę. Wystarczy, że w poprzednim tekście Listonosz… na dwóch czy nawet więcej stronach również była mowa o ubezpieczeniach, ale skończyłam, jako że zaczęłam, więc dojechałam jakoś do końca, choć nie przeczę, że mimo iż książka była interesująca, w momencie pojawienia się wstawek o ubezpieczeniach, wykupionych przez zamordowanego, naprawdę miałam zamiar ją odłożyć. W skrócie napiszę, że ubezpieczenia i inne tego rodzaju rzeczy, pachnące poniekąd ekonomią, nie są sprawami, o których czyta się z zapartym tchem, (choć nie mogę zaprzeczyć, że przecież dla niektórych ludzi ubezpieczenia to pasjonująca rzecz, wystarczy wskazać na reklamę, w której jedna kobieta opowiada drugiej kobiecie – zdaje się, że szydełkującej albo robiącej coś na drutach – nie pamiętam – o ubezpieczeniach, zdaje się, w każdym razie na pewno o czymś z tych rzeczy, z takim zapałem, jakby to był jej ulubiony temat. Naprawdę to godne podziwu. Ciekawa jestem, czy ta pani tak na co dzień poleca swoim znajomym owo ubezpieczenie, czy co to tam było, czy tylko w TV. Zresztą, mniejsza z tym, ale bardziej uwierzyłabym jej, gdyby z takim zapałem opowiadała np. o najnowszym przepisie na ciasto, na kurczaka, o diecie lekkostrawnej czy o ostatnim odcinku telenoweli.
Dobra, nieważne. Ale dodam jeszcze, że ta druga pani była nie mniej rozentuzjazmowana od tej pierwszej. (To podejrzane).
A co do listonosza, to nie mam pojęcia, dlaczego on zawsze dwa razy dzwoni, i byłam pewna, że książka mi to wyjaśni, więc z tego względu mnie zainteresowała, lecz niestety rozczarowałam się, ponieważ o listonoszu ani jednego zdania, a już miałam nadzieję. Myślę, że może nie dzwoni więcej razy niż dwa, bo nie chce dzwonka zepsuć, a wiadomo, dzwonek - cenna rzecz. Niechby się popsuł i zażądano by od listonosza zwrotu pieniędzy. Taki listonosz z pewnością doskonale się orientuje, jak często psują się kłódki od skrzynek na listy, które wciąż trzeba wymieniać (kłódki, nie listy), i być może sądzi, że z dzwonkami to ta sama kwestia.
Wracając do listonosza, tj. do książki o listonoszu, w której listonosza brak, trzeba przyznać, że dobre dialogi, ciekawe... bardzo ciekawe, i gdyby nie te ubezpieczenia... gdyż wtedy sprawa się strasznie komplikuje. I tak się zastanawiam, co ten James M. Cain tak wciąż o tych ubezpieczeniach, bo i w pierwszym tekście, i w drugim… stawiałabym na to, że sam miał do czynienia z ubezpieczeniami na co dzień, ale nie gwarantuję, że to pewna informacja, ponieważ nie sprawdzałam, kim był autor.
Niemniej fabuła wije się tak szybko, a zwroty akcji są tak zaskakujące, że można zapomnieć o ubezpieczeniach, bo nie one są tematem wątku głównego;  gdybym natomiast miała opisać całość, to chyba musiałbym ją poukładać w punktach, tyle tych zwrotów. Podam tylko trzy pierwsze:
  1. Frank, który nie potrafi nigdzie zagrzać miejsca na dłużej, nawiązuje romans z żoną właściciela baru, do którego wstąpił przypadkiem.
  2. Żona właściciela, Cora, nie kocha właściciela, i namawia... a właściwie postanawia wspólnie z Frankiem zabić właściciela.
  3. Próba zabicia właściciela dochodzi do skutku, ale właściciel zamiast przenieść się na tamten świat, jakby odżywa na nowo.

  1. c. d. n. (niestety punkt 4. musi zostać, jako że nie mogę się go pozbyć w tym zawikłanym programie, po naciśnięciu DEL nie znika.) Ale c.d.n., jeżeli przeczytacie książkę, rzecz jasna.

  1. No i proszę, nacisnęłam ENTER, a tu punkt 5., który nie miał się pojawić, ale jest. Tak, będzie trzeba się dowiedzieć, jak wyłącza się podpunkty, tak daleko z moją wiedzą jeszcze nie zaszłam. Wpisz pytanie do Pomocy – zachęca Microsoft Word, więc nie omieszkam, gdy przyjdzie czas, a to może nieco potrwać. Zaznaczam tylko, że wszystko teraz poleci bez odstępów. Tak się zastanawiałam i, moim zdaniem, listonosz powinien jednak zawsze dzwonić trzy razy, a dlaczego niby dwa? To byłby taki umówiony sygnał, nikt nie musiałby sprawdzać przez wizjer, kto tam dzwoni, to znacznie uprościłoby sprawę. Proszę, trzy dzwonki, nikt nie pyta: „Kto tam?”, wszyscy już wiedzą i jak jeden mąż lecą do drzwi. Trójka moim zdaniem to lepsza cyfra niż dwójka, chociażby w szkole, chociażby dlatego że do trzech razy sztuka, chociażby dlatego że… coś tam jeszcze. A z czym się kojarzy dwójka, no, z czym? Z piosenką Cugowskiego, …bo do tanga trzeba dwojga, a wiadomo, że nikt dzisiaj tanga nie tańczy, chyba że na kurs chodzi, a szkoda, szkoda. Chociaż dwójka to oczywiście duet, więc może jednak dwójka byłaby lepszym sygnałem, poza tym mamy radiową Dwójkę, chociaż Trójkę zdaje się też. Wracając natomiast do książki, szybkie zwroty akcji, przewaga dialogów i humor, choć nie jestem pewna, czy dla wszystkich zauważalny.  Tak więc na upalne dni jak najbardziej.                                                                                                                                                                                                                                                                                                              




[i] Mniejsza o to, ale jako że tekst pisany w późnych godzinach, może zawierać błędy logiczne i inne.

wtorek, 9 lipca 2013

Erskine Caldwell, "Blisko domu", Książka i Wiedza, Warszawa 1988.

Blisko domu to powieść nieżyjącego już pisarza Erskine’a Caldwella, podejmującego w swej twórczości problemy nierówności społecznej, a przede wszystkim piętnującego rasizm, co zresztą można wynieść nie tylko z notatki zawartej na odwrocie okładki książki, ale przede wszystkim z samej powieści, pierwszej książki tego autora, jaka wpadła mi w ręce. Główny bohater Blisko domu to Native Hunnicutt, „biały człowiek” (jak nazwano by go w czasach, gdy niewolnictwo było na porządku dziennym), który zadaje się z Mulatką, aż pewnego dnia postanawia poślubić starszą od niego o kilkanaście lat, dysponującą pokaźnym majątkiem wdowę, co prawda nie ze względu na jakiekolwiek uczucie do niej, lecz przede wszystkim ze względu na „dobre żarcie”, jako że dotąd przyszło mu jeść pożywienie z puszek. Tak więc odbywa się ślub, ale Native – urodzony szczęściarz, ani myśli spędzać czasu przy boku małżonki, ponieważ woli towarzystwo Mulatki i polowania na oposy. Jednak kiedy Meabelle przyłapuje Native’a na gorącym uczynku, sprawy przybierają dramatyczny obrót. 
Komizm zauważalny przede wszystkim w postępowaniu Native’a łączy się tu z dramatyzmem, ale ten i tak pozostaje w tyle wobec osoby głównego bohatera. Na dowód wystarczy przytoczyć jedną z jego wypowiedzi:

Powiem ci, jak to jest […] Jak byłem jeszcze małym pędrakiem, tatuś mówił mi, że najlepiej się urządzi w życiu ten, kto śmiało wyprzedza o krok innych, choćby ryzykował, że od czasu do czasu wdepnie w krowi placek. […] Nigdy nie zapomniałem, co mówił mi tatuś, i trzymam się tego przez, powiedzmy, czterdzieści lat. (s. 9-10)

Sam wyraz „tatuś” każe czytelnikowi odbierać główną postać jako człowieka ekscentrycznego, niektórzy zapewne scharakteryzowaliby go jako prostaka, dla którego życie stanowi grę w karty – jeśli się powiedzie, będzie dobrze, jeśli nie, nie będzie gorzej. Native, bowiem, to postać niesłychanie opanowana. Nawet gdy sytuacja wymyka się spod kontroli,  trzyma nerwy na wodzy, co czasem być może bardziej denerwuje, niż śmieszy. Priorytetem dla głównej postaci jest dom, i nawet odejście Josene nie skłoni go do jego opuszczenia, stąd niewątpliwie tytuł: Blisko domu.    

Książka, mimo że od napisania tekstu minęło wiele lat, nie jest lekturą, którą oddaje się do biblioteki, nie doczytawszy jej do końca.  

piątek, 5 lipca 2013

Impresja słowna


Cytat z Wielkiej księga aforyzmów, Wydawnictwo Literat, Toruń 2008. (Niestety książka mi się zatrzasnęła, zanim zdążyłam spisać numer strony).

Tak, Agata Christie miała głowę nie od parady.
No, to teraz wiecie Panie Internautki, w którą stronę skierować wzrok w poszukiwaniach kandydata na męża. Proponuję najbliższy uniwersytet archeologiczny, jeśli taki w pobliżu istnieje. A jeśli w okolicy czegoś takiego brak, udajcie się do najbliższych ruin, tam z pewnością archeologów jak grzybów po deszczu, zresztą wiadomo, co fascynowało romantyków – ruiny właśnie.

Niestety, istnieje też druga opcja, mniej zachwycająca. Zawsze możecie trafić na jakiegoś bezdomnego, który również nie stroni od zabytkowych, rozwalonych upływem czasu miejsc.

czwartek, 4 lipca 2013

Roland Topor „Chimeryczny lokator”, Replika, Poznań 2012

Miałam zamiar napisać, że Roland Topor wali słowami jak toporem, ale nie napiszę, ponieważ Topor nie zalicza się do pisarzy, których mogłabym określić w taki sposób. Jedno jest pewne, imię autora Chimerycznego lokatora niewątpliwie kojarzy się z Pieśnią o Rolandzie, nie wiadomo jednak, ile w samym Toporze ze znanego bohatera, i zapewniam, że dochodzić tego nie będę. Ale mniejsza z tym. Przejdźmy do rzeczy.
Chimerycznego lokatora czyta się jednym tchem, mniej więcej, tj. do ostatniego rozdziału, bo to, co ma miejsce w rozdziale ostatnim, wydaje się czystym absurdem. Akcja pędzi jak lokomotywa po szynach, ale właśnie w końcowym fragmencie, tj. w Epilogu, dochodzi do wykolejenia, bo właściwie nie wiadomo, co to ma być, nagle bez żadnych wyjaśnień bohater główny znajduje się (o ile się nie mylę) w szpitalu psychiatrycznym. A o pozostałych bohaterach, czy też o motywach ich postępowania ani mru-mru. Ale od początku. Oto młody człowiek wprowadza się do kamienicy i odtąd jego życie zamienia się w koszmar. Co jest powodem? Poniekąd hałasy jakie wywołuje, a wiadomo, o co najbardziej blokowi mieszkańcy drą ze sobą koty. Jednak sytuacja Trelkovsky’ego nie wygląda tak, można powiedzieć, komfortowo jak sytuacja zwykłego mieszkańca bloku, ten bowiem ściszy głos i tym samym zamknie usta sąsiadom. W omawianej tu książce hasło „Wolnoć Tomku w swoim domku” nie ma absolutnie prawa bytu. Lokator Topora nie tylko swoją oczywistą, w takiej sytuacji, taktyką nie zamyka ust sąsiadom, lecz zwiększa tylko napięcie między nimi a sobą, powiększa ich agresję; właściwie to mało powiedziane; za pretensjami innych lokatorów domu kryje się coś więcej niż zwykłe niezadowolenie, a oni sami jawią się jako powiązana ze sobą grupa, gotowa wykończyć każdego, kto wprowadzi się do ich kamienicy, i tak też wykańczają Trelkovsky’ego - za pomocą środków trudnych do wyobrażenia.  
Cała sytuacja albo raczej ta właśnie kamienica przypomina mi w pewien sposób „kamienicę”, czyli państwo, komunistów; nie wiem dlaczego z tym właśnie mi się skojarzyła, być może dlatego, że każdy, kto się wyłamuje, tutaj może nie mieć łatwego życia lub też może nie mieć go w ogóle; po prostu zostaje zaszczuty. Aby przetrwać w kamienicy, trzeba być niesłyszalnym, choć i to niewiele pomoże.  
Oto plusy.
Minus postawiłam przy fragmencie, w którym autor za pomocą myśli Trelkovsky’ego zbezczeszcza sacrum, co uważam za absolutnie zbędne. I mimo że Trelkovsky ogólnie odbierany będzie jako postać pozytywna, to owo jedno zdanie może przedstawiać go w negatywnym świetle. Druga rzecz to instrumentalne traktowanie kobiet przez bohatera, co można zauważyć już w momencie, kiedy Trelkovsky poznaje Stellę (a i kobiety nie są tu „zaprezentowane” w lepszym świetle), jednak gdy po niedługim czasie życie naszego lokatora zamienia się w koszmar,  czytelnik właściwie nie ma już szans, by poznać tytułowego lokatora „w realu”.
Niemniej historia godna uwagi, tym bardziej że swoje wyobrażenia można skonfrontować z filmem Romana Polańskiego z 1976 r. - Lokator.


  

wtorek, 2 lipca 2013

Patrick Süskind, "Kontrabasista i inne utwory", Świat Książki, Warszawa 2007.

Bohaterowie opowiadań Patricka Süskinda to w głównej mierze ekscentrycy. Ich błahe z pozoru problemy urastają do diametralnych rozmiarów, a tym samym teksty Süskinda przybliżają się niejako do  opowiadania Antoniego Czechowa Śmierć urzędnika, w którym główny bohater traktuje zwyczajne kichnięcie niczym największą zbrodnię. Opowiadania napisane prostym językiem niektórym mogą wydawać się nużące, ponieważ ten, kto liczy na emocje i gwałtowne zwroty akcji, może się zawieść. Teksty, emanujące w znacznej mierze spokojem, nie gwarantują wartkiej akcji, ale być może ich zadanie polega na wyciągnięciu przez czytelnika pewnych wniosków, na zachęceniu do zastanowienia się nad daną historią.  

W opowiadaniu Obsesji głębi problem główny stanowi niedocenienie artysty za życia, a postawienie mu „piedestału” dopiero po śmierci. Jedna recenzja zyskała tutaj moc zniszczenia twórcy dzieła. Może więc warto polecić opowiadanie recenzentom nieprzebierającym w słowach.

W Walce opisany przez narratora pojedynek, toczący się na szachowym stole, można by porównać do bitwy pod Waterloo, i można powiedzieć, że dla obserwatorów rozrywającej się partyjki jest ona nie mniej ważna niż ta właśnie wspomniana historyczna walka. Choć należy również zaznaczyć, że widzów nie tyle interesuje sama gra, ile fakt, że w końcu znalazł się ktoś, kto stosowaną przez siebie strategią dorównuje najlepszemu szachiście w mieście.

Testament mistrza Mussarda niewątpliwie zaintryguje znawców ziemskiej powłoki, pierwszoosobowy narrator ujawnia bowiem przed słuchaczami odkrycie swojego życia, zakładające bliską zagładę kuli ziemskiej, której przyczyną będą muszle.

Mole książkowe z kolei powinny zapoznać się z Amnezją << in litteris>>, z którego to opowiadania wynika, że nadmiar czytania doprowadza do amnezji natychmiastowej, obejmującej treść właśnie przeczytanej książki.

(Zdaje mi się, że zauważyłam już u siebie pierwsze objawy, a dokładniej było to podczas czytania 100 lat samotności. Lat było tak dużo, a ludzi nie mniej, że w niektórych momentach zaczynałam się zastanawiać, czy dana postać już występowała, czy nie, a jeśli występowała, to z kim lub z czym ją powiązać. No i muszę powiedzieć, tj. napisać, że po skończeniu tej „rodzinnej sagi” nie mogłam pojąć, dlaczego ta właśnie książka zrobiła taką furorę, bo samotności jest w niej może i nadmiar,  i być może właśnie z powodu tego nadmiaru w końcu doszłam do wniosku, że nie ma jej tam wcale; a po latach stwierdziłam, że o wiele więcej samotności jest w książce Anny Tyler Obiad w restauracji dla samotnych, mimo że samo słowo „samotność” chyba nie pada tam ani razu, nie licząc tytułu, ale pomimo tego jest ona aż nazbyt widoczna.
A wracając do choroby in litteris:

Więc znów to samo, stara choroba, amnesia in litteris, całkowity zanik pamięci literackiej. Zalewa mnie fala rezygnacji w obliczu daremności wszelkich wysiłków poznawczych i wszelkich wysiłków w ogóle. Więc po co czytać, po co raz jeszcze czytać na przykład tę książkę, skoro wiem, że wkrótce nie pozostanie mi po niej nawet cień wspomnienia? Po co jeszcze w ogóle coś robić, skoro wszystko obraca się wniwecz? Po co żyć, skoro i tak trzeba umrzeć? […]
Wzrok zawisa u końca rzędu. Cóż to tam mamy? A prawda: trzy biografie Aleksandra Wielkiego. Wszystkie kiedyś przeczytałem. Co wiem o Aleksandrze Wielkim? Nic (s. 61).

To prawie tak jak ja. Przeczytałam opowiadania Czechowa (np.) i pamiętam tylko to jedno: o kichnięciu.

Kontrabasista natomiast to istny majstersztyk, w wykonaniu znawcy muzyki poważnej, w pierwszej osobie liczby pojedynczej (co już z małymi wyjątkami jest tu regułą). Nikt nie mógłby zarzucić autorowi, że nie zna się na muzyce poważnej. Cały świetnie sklecony monolog tytułowego kontrabasisty, wystawiany zresztą, jak można się dowiedzieć z opisu redakcji, niejednokrotnie, także w Polsce, przesycony został informacjami na temat muzyki poważnej, zaczynając od kompozytorów, często kontrowersyjnych ciekawostek  ich dotyczących, psychoanalizy instrumentów muzycznych, a konkretnie kontrabasu, choć nie tylko, a kończąc na wzmiance o niespełnionych i z tego względu skazanych na depresję muzykach. Jednoaktówka przesycona goryczą, gdyż punkt główny stanowi tutaj niejaka Sara – sopranistka.

Na koniec Patrick Süskind raczy nas historią o gołębiu, który zakłócił spokojne życie głównego bohatera. A właściwie odwrotnie; historią o człowieku, którego życie zostało zakłócone przez głównego gołębia, to znaczy przez głównego bohatera, którym właściwie nie jest gołąb, bo głównym bohaterem nie jest główny bohater, tj człowiek o imieniu Jonathan, zdaje się. Tak, sprawdziłam. Z całą pewnością Jonathan i to jego życie zostało zakłócone.

No i tak to jest… amnestia in litteris.

Właśnie przypomniał mi się wierszyk wpisywany czasem do pamiętników: „Ucz się ucz, bo nauka to potęgi klucz”, i za nic nie mogę pojąć, czym jest ta potęga. W każdym razie im więcej kluczy się zdobywa, tym mniej się wie (jak wynika z opowiadania Patricka Süskinda). A wiadomo, kim można zostać, jak się ma dużo kluczy. Nie… nie woźnym, recepcjonistką hotelową raczej, oczywiście przy założeniu że ma się to szczęście.